سؤال:

حکم آب جو و دلستر چیست؟

جواب:

آب جو و دلستر‌ها دو نمونه‌اند:

۱- در آن‌ها هیچ نوع الکلی وجود ندارد و این نوع بدون شبهه جایز است؛

۲- آن ‌است که در آن مقداری الکل وجود دارد حکم آن به شرح ذیل است :

اگر استفاده و نوشیدن مقدار زیاد آن مسکر و نشئه آور باشد ، پس استفاده نمودن مقداری کم از آن نیز مطابق مذهب جمهور اهل سنت حرام است[۱] واین وابسته به نوع الکلی است که در ساخت آن مورد استفاده قرار می‌گیرد که تفصیل آن به شرح ذیل است:

“مسئله‌ی الکل”

مولانا مفتی محمّدرفیع عثمانی «حفظه‌الله» در کتاب نوادرالفقه می نویسد: الکل از لحاظ شرعی سه قسم است.

«۱» قسم اول الکلی است که از شراب کشمش، انگور و یا خرما ساخته شده است، این نوع الکل به اتفاق شرعاً ناپاک است، پس داروهایی که این نوع الکل با آن‌ها مخلوط شده باشد آن‌هم حرام است؛

«۲» قسم دوم: الکلی است که از غیر شراب کشمش، انگور و خرما، یعنی از چیزهای دیگری ساخته شده است: مثلاً از شراب آلو، جو، عسل و غیره. در مورد این نوع الکل که از اشیاء فوق الذکر ساخته شده باشد، دو نظریه وجود دارد:

[۱]: نزد امام ابوحنیفه و امام ابویوسف این نوع پاک است و نوشیدن آن به مقداری که سکر ایجاد نکند، حلال است؛ به شرط این که به قصد تلذّذ و تلهّی استفاده نشود؛

[۲]: نزد امام محمدO این نوع ناپاک و در حکم نجاست خفیفه است و استفاده‌ی مقدار کم آن هم ناجایز است. فتوا در این مسئله عموما بر قول امام محمدO داده می شود، اما چون‌که در الکل ابتلای عام است، لذا داروهایی که در آن الکل قسم دوم مخلوط شده است، مطابق قول امام ابوحنیفه و امام ابویوسفM گنجایش و جواز دارد، اگر چه تقاضای تقوی و احتیاط آن است که بر قول امام محمدO عمل شود؛

«۳» قسم سوم: الکلی است که از شراب ساخته نشده، بلکه از چیزهای پاک ساخته شده است مانند کشمش، خرما،انگور، آلو، جو، عسل و غیره ساخته شده است. این نوع الکل‌ها پاک و حلال هستند. قابل ذکر است که میان قسم اول و قسم سوم این تفاوت وجود دارد که قسم اول از شراب انگور وخرما، ساخته می‌شود، اما قسم سوم، از خود انگور و خرما و غیره ساخته می‌شود، نه از شراب آن.

و اگر الکل نوعش مشخص نباشد که از چه چیز درست شده است و بر ظن غالب نیز ناپاکی‌اش معین نبود، بلکه فقط احتمال می‌رفت که شاید از قسم اول باشد، پس در این صورت تنها بر اساس شک و شبهه بر نجاست و حرمت آن حکم داده نمی‌شود؛ بنابراین داروها وادکلن‌هایی که این گونه الکل‌ با آن‌ها مخلوط شده و معلوم نیست که از کدام قسم از اقسام سه‌گانه‌ی فوق‌الذکر ساخته شده‌اند، نوشیدن و استفاده‌ی آن‌ها جایز است و لباسی‌که این دارو وادکلن به آن اصابت کرده ناپاک گفته نمی‌شود و بدون شستن می‌تواند نماز بخواند و نمازش اداء می‌گردد؛ البته درصورت امکان، بهتر است ازاین نوع الکل هم پرهیز شود.

خلاصه این که اگر نوعیت الکل مشخص است پس الکلی که پاک و حلال است استفاده نماید و الکلی که نوعیت آن مشخص نیست، فقط برای علاج گنحایش دارد[۲].

[۱] – و فی فتح الملهم: و امّا استدلالهم بقوله علیه السلام «ما اسکر کثیره فقلیله حرام و ما اسکر منه الفرق فملأ الکف منه حرام» فاستدلال قوی جدا و ما تأول فیه الحنفیه بحمله علی ماءالعنب فقط فهو بعید جدا، لان کلمه «ما» عامه تشتمل جمیع الاشربه ، ثم یقول: و انما یدل علی انها (ای المشروبات المذکوره) فی حکم الخمر فی حرمه التناول سواء کانت قلیله او کثیره … و لذالک أفتی کثیر من الحنفیه بقول الجمهور فی حق الحرمه حرمه تناولها). (تکمله فتح الملهم:۳/۶۰۸ ،۶۰۶).

و فی الدر: (و الحلال منها) أربعه أنواع: الأول (نبیذ التمر و الزبیب إن طبخ أدنی طبخه) یحل شربه(و إن اشتد) و هذا (إذا شرب) منه (بلا لهو و طرب) فلو شرب للهو فقلیله و کثیره حرام (و ما لم یسکر) فلو شرب ما یغلب علی ظنه أنه مسکر فیحرم ، لأن السکر حرام فی کل شراب.

(و) الثانی (الخلیطان) من الزبیب و التمر إذا طبخ أدنی طبخه ، و إن اشتد یحل بلا لهو.

(و) الثالث (نبیذ العسل و التین و البر و الشعیر و الذره) یحل سواء (طبخ أو لا) بلا لهو و طرب.

( و ) الرابع ( المثلث ) العنبی و إن اشتد، و هو ما طبخ من ماءالعنب حتی یذهب ثلثاه و یبقی ثلثه إذا قصد به استمراء الطعام و التداوی و التقوی علی طاعه الله تعالی، و لو للهو لا یحل إجماعا حقائق . ردالمحتارعلی الدرالمختار؛۱۰/۳۹ ؛ کتاب الاشربه.

[۲] – (نوادر الفقه: ۲/۳۷۰).