سوال:

حکم تصویر در اسلام چیست؟

 

پاسخ:

کشیدن عکس جانداران، اعم از انسان و حیوان، حرام است؛ خواه این عکس به شکل مجسمه باشد یا به صورت نقاشی روی کاغذ، یا پارچه و یا روی دیوار باشد؛ زیرا در احادیث صحیح از آن نهی شده است و انجام دهنده آن به عذاب دردناک وعده داده شده است.

درگذشته از کانال همین تصاویر، موجبات شرک به الله (با ایستادن انسان‌ها در برابر تصاویر، تعظیم برای آن‌ها، تقرب جستن به آنان و تکریم آنان به صورتی‌که جز برای الله تعالی جایز نیست) فراهم شده است. و نیز در تصویر سازی شباهتی به خلقت و آفرینش الله تعالی است. گاهی‌در این تصاویر فتنه‌گری است هم‌چون تصویر زنان هنرپیشه با بدنهای لخت و عریان و کسانی‌که به نام ملکه زیبایی مشهورند و امثال آن.

از جمله احادیثی‌که در این مورد آمده و صورتگری را گناه‌کبیره قرار داده، حدیث ابن عمر است که می‌گوید: پیامبرصلی الله علیه وسلمفرمود: «‌ إِنَّ الَّذِینَ یَصْنَعُونَ هَذِهِ الصُّوَرَ یُعَذَّبُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ، یُقَالُ لَهُمْ: أَحْیُوا مَا خَلَقْتُمْ»[۱] رواه البخاری و مسلم (همانا روز قیامت، به کسانی‌که این مجسمه‌ها را می‌سازند عذاب داده می شود و به آنها گفته می شود: آن‌چه را که خلق کرده‌اید، زنده کنید.)

عبدالله بن مسعود  رضی الله عنه می‌گوید: از پیامبرصلی الله علیه وسلم  شنیدم که می‌فرمود:« إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَذَابًا یَوْمَ الْقِیَامَهِ الْمُصَوِّرُونَ » .[۲] رواه البخاری و مسلم

(معذبترین مردم نزد الله تعالی کسانی هستند که تصویر می کشند.)

ابو هریره رضی الله عنه می‌گوید: از رسول الله  صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌گفت:« قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذَهَبَ یَخْلُقُ کَخَلْقِی فَلْیَخْلُقُوا ذَرَّهً أَوْ لِیَخْلُقُوا حَبَّهً أَوْ شَعِیرَهً»[۳] رواه البخاری و مسلم

«الله تعالی می‌فرماید: چه کسی ستمکارتر از فردی است که تلاش می‌کند تا مانند آفرینش من بیافریند. پس دانه‌ای گندم و یا مورچه‌ای یا دانه ای جو بیافریند».

و حدیث عایشه رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا که می‌فرمود: پیامبر  صلی الله علیه وسلم از سفر آمد و من پرده ای تصویردار بر طاقی آویزان کرده بودم. وقتی پیامبر آن را دید رنگ صورتش متغیر شد و فرمود:« یَا عَائِشَهُ، أَشَدُّ النَّاسِ عَذَابًا یَوْمَ الْقِیَامَهِ الَّذِینَ یُضَاهُئونَ بِخَلْقِ اللَّهِ »

« ای عایشه رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا، معذبترین مردم نزد الله تعالی در روز قیامت، کسانی هستند که تلاش می نمایند تا کاری شبیه خلقت و آفرینش الله تعالی انجام دهند.» عایشه رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا می گوید: ما آن پرده را برداشتیم و یک یا دو بالش از آن درست کردیم. [۴]

حدیث ابن عباس رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُم که می‌گوید: شنیدم که پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرمود: « مَنْ صَوَّرَ صُورَهً فِی الدُّنْیَا کُلِّفَ أَنْ یَنْفُخَ فِیهَا الرُّوحَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ، وَلَیْسَ بِنَافِخٍ » [۵]

«هر کس در دنیا صورتگری کند در قیامت وادار به دمیدن روح در آن می‌شود در حالی‌که توان دمیدن ندارد».

از ابن عباس رضی الله عنهما روایت شده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید:« کُلُّ مُصَوِّرٍ فِی النَّارِ یَجْعَلُ لَهُ بِکُلِّ صُورَهٍ صَوَّرَهَا نَفْسًا فَتُعَذِّبُهُ فِی جَهَنَّمَ»

(هر تصویرسازی در جهنم است، برای هر صورتی که ساخته است روحی قرار داده می‌شود که به واسطه ی آن روح در جهنم  عذاب می‌شود.)

ابن عباس رضی الله عنهما می‌گوید: « إِنْ کُنْتَ لَا بُدَّ فَاعِلًا فَاصْنَعْ الشَّجَرَ وَمَا لَا نَفْسَ لَهُ »[۶] رواه البخاری و مسلم

(اگر چاره ای جز این کار نداری، پس تصویر درخت و موجودات بی‌جان را ترسیم کن.)

عموم این احادیث دلالت بر تحریم تصویر جانداران دارد. اما کشیدن تصویر ازدرخت، دریا، کوه و چیزهایی شبیه آن همانگونه که ابن عباس گفته و صحابه به آن اعتراضی نکردند، ایرادی ندارد.

زیرا او این حکم را از گفتار پیامبر در احادیث وعید مانند« أَحْیُوا مَا خَلَقْتُمْ » «زنده کنید آن‌چه را خلق کرده‌اید» و « أَنْ یَنْفُخَ فِیهَا الرُّوحَ وَلَیْسَ بِنَافِخٍ » «وادار به دمیدن روح در آن می‌شود و توان دمیدن ندارد» فهمیده بود.

وبالله التوفیق. و صلی الله علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم

انجمن دائم پژوهشهای علمی و افتا (۱/ ۴۵۵ – ۴۵۷ )

 

[۱] – بخاری (۵۹۵۱) – مسلم (۲۱۰۸)

[۲] – بخاری (۵۹۵۰) – مسلم (۲۱۰۹)

[۳] – بخاری (۵۹۵۳ ، ۷۵۵۹) و مسلم (۲۱۱۱

[۴] – بخاری (۵۹۵۴) مسلم (۲۱۰۷) و لفظ حدیث از صحیح مسلم است.

[۵] – بخاری (۵۹۶۳) مسلم (۲۱۱۰)

[۶] بخاری (۲۲۲۵) – مسلم(۲۱۱۰) و لفظ حدیث از صحیح مسلم است.