سوال:

اگر  شخصی  برای  ادای  فریضه  حج  رفته  باشد  و  هنوز  احکام  حج  را  بجای  نیاورده‌،  موتش  فرا  رسید،  آیا  فریضه  حج  از گردن  او  ساقط  می‌شود  یا  خیر؟  لطف  فرموده  توضیح  دهید.

پاسخ:

اگر  شخص  عاقل  و  بالغ  بقصد  حج  رفت  و  بعد  از  وقوف  عرفات‌،  وفـات  نمود  حج  او  اداء  شده  اگر  چه  در  سالهای  قبل  حج  واجب  شده  است  زیرا  حـج  عبارت  از  وقوف  عرفات  می‌باشد  و  اگر  قبل  از  وقوف  عرفات  فوت  نمود،  نگاه  شود  اگر  حج  بر  او  در  همین  سال  واجب  شده‌،  بر  او  وصیت  واجب  نیست  و  اگر  قبل  از  این  سال  بر  او  حج  واجب  شده‌،  و  استطاعت  رفتن  را  داشته‌،  و  مانعی  دیگر  نبوده‌،  در  این  صورت  وصیت  جهت  ادای  حج  بر  او  واجب  است‌.

البته  بهمان  مقدار  پولی  (‌یک  سوم  مال‌)‌که  خرج  مأمور  را  برای  رفتن  از  شهر  او  تا  مکه  معظمه‌ کفایت ‌کند،  و  اگر کمتر  از  این  وصیت‌کرد  یا  شهری  را  معین‌کرد  که  از  شهر  او  به  مکه  نزدیکتر  است ‌گناهکار  می‌شود.

اگر  یک  سوم  مال‌ کافی  نباشد که  شخصی  را  از  شهر  او برای  حج  بفرستند  پس  از  هر  جایی  که  ثلث  مال  جهت  ادای  حج‌کفایت  می‌کند  ماموریت  داده  شود.

و  فی الدر:

«(‌خرج) المکلَّف) إلى الحجِّ ومات فی الطَّریق وأَوْصى بالحجِّ عنه) إنَّما تجب الوصیه به إذا أخّره بعد وجوبه، أمَّا لو حجَّ من عامه فلا (فإن فسر المال) أو المکان (فالأمر علیه) أی على ما فسَّره (وإلاَّ فیحج) عنه (من بلده) قیاساً لا اسْتِحْساناً فلیحفظ ‌»‌.

و  فی  الرد:

« قوله: (ومات فی الطریق) أراد به موته قبل الوقوف بعرفه ولو کان بمکه «بحر». وفی «التجنیس»: إذا مات بعد الوقوف بعرفه أَجْزأَ عن المیت، لأنَّ الحجَ عرفهُبالنَّصِّ». قوله: (فالأَمْر علیه) قُلْتُ: والظاهر أنه یجب علیه أن یوصی بما یبلغ من بلده إن کان فی الثلث سعه، فلو أوصى لما ذون ذلک أو عین مکاناً دون بلده یأثم لما علمت أنَّ الواجبَ علیه الحج من بلد یسکنه».

قوله: (قیاساً لا اسْتِحْسَاناً) الأول قول الإمام، والثانی قولهما، وأخّر دلیله فی الهدایه فیحتمل أنه مختار له، لأنَّ المأْخوذ به فی عامه الصُّور الاسْتِحْسَان. «عنایه». وقوّاه فی المعراج، لکن المتون على الأول، وذکر تصحیحه العلاَّمه قاسم فی کتاب «الوصایا»، فهو مما قدم فیه القیاس على الاسْتِحْسان وإلیه أشار بقوله: «فلیحفظ». ( ردالمحتار:۲/۲۶۳)