سوال:

بنده و آقای محمّدکریم با هم شریک شدیم‌، ‌که شما در هر چه معامله‌کردید من در آن شریک هستم و هر چه من معامله‌کردم شمادر آن شریک هستید ناگفته نماندکه در دستم پول نقد۰۰۰/۲۵ تومان بود و در دست‌کریم ۰۰۰/۱۵ تومان بوده در این اثنا یک مغازه مشترک گرفته‌ام که نصف پول از بنده عبد الله و نصفش از محمّد کریم بوده است و یک باب دکان بنده از پول خالص خود به مبلغ ۰۰۰/۱۹۰ تومان خریده‌ام و یک عدد نانوایی در منزل شخصی خود از پول خود نه با پول شرکت ساخته‌ام و امتیاز نانوایی هم به نام من است‌.

سؤال اینست‌که‌: آیا محمّدکریم در هر دو مغازه شریک است یا خیر؟ و در امتیاز نانوایی و جوازی که به نام من است او شریک است یا خیر؟ و آیا می‌تواند به خاطر این امتیاز از بنده پولی گیرد؟

ثانیاً‌: آقای محمّد کریم یک تراکتور و یک مغازه خریده است بنده ادعا دارم که تراکتور و مغازه از پول مشترک‌گرفته شده‌، لذا بنده در آن شریکم اما محمد کریم منکر است و می‌گوید: این تراکتور و مغازه را از پول برادرم برای او خریده‌ام‌.

ثالثاً: محمد کریم لیستی در دست دارد که در این مدت من برای شما چیزهائی خریده‌ام و بنده در جوابش‌‌گفتم‌: مدت ١٠ سال است‌که بنده با شما شریک شده‌ام هرچه برای شما خریده‌ام ننوشته‌ام زیرا شما راشریک خود دانسته‌ام و پول هم مشترک بوده است و شما در این چند سال اگر چیزی خرید نموده‌اید از مال مشترک بوده است و مستحق چیزی نخواهید شد.

آیا در اینجا ادعای محمد کریم درست است یا خیر؟ و عبدالله چونکه چیزهایی راکه برای محمد کریم خریده و تحویل داده لیست آنها را ننوشته است‌، بنابر این بطور قطع و یقین قیمت چیزها برای عبدالله مشخص نیست‌، در این رابطه حکم شرعی چیست‌؟

در آخر ناگفته نماند که نصف درآمد نانوایی وکرایه مغازه را عبدالله به محمد کریم داده است‌، آیا این پولی که به محمد کریم رسیده است در صورت فاسد شدن شرکت‌، عبدالله می‌تواند آنرا از او بگیرد یا خیر؟

پاسخ:

أ: نانوایی ‌که شما در منزل شخصی خود ساخته‌اید محمدکریم در این نانوایی شریک نیست و منافع آن از خود شماست‌.

و فی شرح المجله ‌:

‌«‌لا یستحق الربح الا بواحد من الثلاثه السالفه الذکر و هی المال و العمل و الضمان فاذا قال رجل لآخر اتجر انت بمالک علی ان الربح مشترک بیننا فلاتحصل الشرکه و فی هذه الصوره لیس له اخذ حصته من الربح الحاصل‌»‌.(شرح المجله للعلامه سلیم رستم باز ماده:۱۳۴۸)

و فائده نانوائی ملک شما بوده و آنچه‌که شما از فائده نانوائی به او داده‌اید مبنی بر همان عقد فاسد بوده و فائده نانوائی را می‌توانید پس بگیرید چنانکه از عبارت‌کتاب رد المحتار تحت عنوان‌«‌البیع بالتعاطی‌»‌فهمیده می‌شود، بنابرقاعده‌:‌«‌اذا بطل المتضمن بطل المتضمن و المبنی علی الفاسد فاسد»‌.

ب: مغازه هایی‌که شما و محمدکریم خریده‌اید میان شما مشترک‌اند،‌گرچه شما یا محمدکریم در وقت خرید بگویی ‌که این مغازه را بنده برای خود خریده‌ام و براین‌گواه هم داشته باشید و تراکتوری‌که محمدکریم خریده است وادعا داردکه از پول برادرم بوده و برای او خریده‌ام و شما ادعا دارید که از پول مشترک و برای خودش خریده است می‌توانید او را قسم دهیدکه بگوید برای خود نخریده‌ام بلکه برای برادر خودم خریده‌ام‌، و باز مرتبه دوم او را قسم دهیدکه بگوید: قیمت تراکتور را از پول مشترک نداده‌ام‌. و اگر برای خودش خریده است شما با او شریک هستید گرچه در وقت خرید هم‌گواه بگیردکه این تراکتور و برای خود خریده است و اگر برای برادر خود با پول مشترک خریده بود سهمیه پول خود را از او بگیرید.

و فی ‌الرد:

«وأما لو ادعى الشِّراء لنفسه لا للشرکه. ففی «الخانیه»: اشترى متاعاً فقال الآخر هو من شرکتنا وقال المُشْتری هو لی خاصه اشتریته بمالی لفنسی قبل الشرکه فالقول له بیمینه باللّه ماهو من شرکتنا، لأنَّه حرّ یعمل لنفسه فیما اشترى اهـ. والظَّاهر أن قوله قبل الشرکه احتراز عن الشراء حال الشرکه؛ ففیه تفصیل ذکره فی «البحر عن المحیط»، وهو أنه لو من جنس تجارتهما فهو للشَّرکه، وإن أشهد عند الشِّراء أنه لنفسه لأنه فی النصف بمنزله الوکیل بشراء شیء معین، وإن لم یکن من تجارتهما فهو له خاصه اهـ.

قُلْتُ: ویخالفه ما فی «فتاوى الهدایه»: إن أشهد عند الشراء أنه لنفسه فهو له، وإلاَّ فإنَّ نقدَ الثمن من مال الشرکه فهو للشرکه اهـ. لکن اعترض بأنه لم یستند لنقل فلا یعارض ما فی «المحیط». وقد یجاب بحمله على ما إذا لم یکن من جنس تجارتهما. تأمل. »‌.(رد المحتار:۳/۳۷۵ط کویته)

ج: شماکه اظهار می‌دارید سوغاتی که برای شما خریده است از مال مشترک بوده و برای خود حتماً مساوی آنها را خریده است‌، بنابر این اگر او منکر است که از مال مشترک گرفته است بنابر قاعده «‌البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر» می توانید او را قسم دهید و چیزی که شما برای خود خریده‌اید و برای او نیز مساوی آنها را خریده‌اید، بنابر این شما حق استرداد قیمت اشیای خریده شده که بطور سوغات آورده‌اید، را ندارید.

و اگر برای خود چیزی از مال مشترک خریده‌اید و برای او نخریده‌اید نصف قیمت آنرا به او تحویل دهید و چیزی‌که محمدکریم برای شما خریده است نصف پول آنرا به او بپردازید و هرچه‌که او برای خود خریده‌، نصف قیمت آنرا باید به شما بپردازد.

د: حق امتیاز، از حقوق غیر مالی است و با شما در این حق شریک نیست‌.