رسول خدا -صلى الله علیه وسلم- فرمود:«یُسَلِّمُ الصَّغیرُ على الکبیرِ والمارُّ على القاعدِ والقلیلُ على الکثیر». بخاری (۷/۱۲۷) و مسلم (۲۱۶۰) و سنن ترمذی (۲۷۰۳، ۲۷۰۴).

(کوچکتر به بزرگتر، عابر به نشسته، سواره به پیاده و گروه کم به گروه زیاد، سلام بدهد).

 

الف ـ کوچکتر به بزرگتر سلام بدهد، زیرا بزرگتر بر کوچکتر حق وقار و بزرگ بودن دارد لذا باید سلام کردن را کوچکتر آغاز کند و به بزرگتر، سلام بدهد.

پس هرگاه، با فردی ملاقات نمودید، که از نظر سنی از شما بزرگتر است، بر شما واجب است که نخست شما به او، سلام بدهید تا این پیغام را به او برسانید که من بخاطر بزرگتر بودنت به تو احترام می‌گذارم و ارزش قایل هستم. اما اگر ابتدا، فرد بزرگتر به تو سلام کرد، بدان که او از تو بهتر است.

پس کوچک‌تر باید آغاز کند و به بزرگتر، سلام بدهد. همچنین باید احترام علما، و کسانی که مقام و منزلت اجتماعی دارند و افرادی که به خاطر اسلام، آزمایشی را به خوبی پشت سر گذاشته‌اند و انسان‌هایی که در اسلام، جایگاهی دارند، حفظ شود و دیگران آغاز کنند و به آنها سلام بدهند.

 

ب ـ عابر به کسی که نشسته است، سلام دهد.

واجب است که عابر آغاز کند و به فردی که نشسته است، سلام بدهد. نه آن طور که بعضی از مردم چه عابر باشند، چه نشسته و چه سواره، همیشه منتظرند تا دیگران به آنها سلام بدهند. باید دانست که این، اشتباه است و بیم آن می‌رود که چنین فردی، دچار تکبر شود. پس در این امور، همانطور که از رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- آمده است، سنت را باید شناخت و به آن عمل کرد. بنابراین، فرد عابر باید به کسی که نشسته است، سلام بدهد. زیرا اوست که ورودش به این مکان، تازگی دارد. علاوه بر آن، فرد عابر بیشتر اوقات، تنها است حال آنکه کسانی که نشسته‌اند، غالباً چند نفر اند.

 

ج ـ سواره به پیاده، سلام بدهد.

کسی که سوار بر ماشین، یا مرکب یا چیز دیگری است باید به کسی که پیاده است، سلام بدهد. بعضی از شارحان این حدیث، مانند ابن‌حجر در فتح‌الباری در شرح آن، نکات لطیفی را بیان کرده‌اند از آن جمله گفته‌اند: انسان سواره، همیشه احساس غرور می‌کند. لذا اسلام بر او واجب کرده است که با تواضع و فروتنی به فرد پیاده، سلام بدهد تا غرور و تکبر به قلبش، راه پیدا نکند.

 

د ـ گروه کم به گروه زیاد، سلام بدهد.

هرگاه، یک نفر از کنار جمعی گذشت، بر او واجب است که نخست، سلام دهد. اگر پنج نفر می‌خواهند از کنار ده نفر عبور کنند، پنج نفر باید به ده نفر، سلام بدهند نه اینکه ده نفر به پنج نفر سلام بدهند.

اگر یک نفر از میان گروهی که در حال حرکت‌اند، سلام بدهد، کفایت می‌کند. همچنین، اگر یک نفر از کسانی که نشسته‌اند، جواب سلام را بدهد، کافی است چنانکه از رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- روایت شده است. سنن ابوداود (۵۲۲۱۰) و این حدیث را آلبانی درالصحیحه (۱۱۴۸، ۱۴۱۲) و الإرواء (۷۷۸) صحیح دانسته است.

در حدیثی دیگر، رسول‌الله -صلى الله علیه وسلم- فرمود: «کسی که راه می‌رود و در حال عبور است به کسی که ایستاده است، سلام بدهد».روایت ترمذی (۲۷۰۵) و می‌گوید: این حدیث، حسن و صحیح است.

این آداب و تعالیم و نکات لطیف را رسول اکرم -صلى الله علیه وسلم- به ما آموزش داده است. در واقع آن حضرت -صلى الله علیه وسلم- ما را به سوی همه‌ی نیکی‌های دنیا، راهنمایی نموده و از همه‌ی بدی‌های آن، برحذر داشته است.

 

احادیث

باب (۱): سلام گفتن افراد کمتر به افراد بیشتر

۲۰۳۴ـ عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ (رض) عَنِ النَّبِیِّ (ص) قَالَ: «یُسَلِّمُ الصَّغِیرُ عَلَى الْکَبِیرِ، وَالْمَارُّ عَلَى الْقَاعِدِ، وَالْقَلِیلُ عَلَى الْکَثِیرِ». (بخارى:۶۲۳۱)

ترجمه: ابوهریره (رض) می گوید: نبی ‏اکرم (ص) فرمود: «کوچکتر به بزرگتر، شخص عابر به فرد نشسته، و جمعیت کم به جمعیت زیاد, سلام دهند».

 

باب (۲): سلام دادن رهگذر به شخص نشسته

۲۰۳۵ـ وَعَنْهُ (رض) فِیْ رِوَایَهٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): «یُسَلِّمُ الرَّاکِبُ عَلَى الْمَاشِی، وَالْمَاشِی عَلَى الْقَاعِدِ، وَالْقَلِیلُ عَلَى الْکَثِیرِ». (بخارى:۶۲۳۲)

ترجمه: ابوهریره (رض) در روایتی دیگر می گوید: رسول الله (ص) فرمود: «سوار به پیاده، کسی که راه می‏رود به کسی که نشسته است و آنانی که کمتر هستند به آنانی که بیشتراند، سلام دهند».

 

باب (۳): سلام دادن به آشنا و بیگانه

۲۰۳۶ـ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِیَ الله عَنْهُمَا: أَنَّ رَجُلاً سَأَلَ النَّبِیَّ(ص): أَیُّ الإِسْلامِ خَیْرٌ؟ قَالَ: «تُطْعِمُ الطَّعَامَ، وَتَقْرَأُ السَّلامَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ وَعَلَى مَنْ لَمْ تَعْرِفْ» (بخارى:۶۲۳۶)

ترجمه: عبدالله بن عمرو رضی الله عنهما می گوید: مردی از نبی ‏اکرم (ص) پرسید: کدام خصلت اسلام, بهتر است؟ فرمود: «طعام دادن و سلام کردن به آشنا و بیگانه».

 

آداب سلام و احوالپرسی

مردی نزد پیامبر صلى الله علیه و سلم آمد و گفت: السلام علیکم. آن حضرت صلی الله علیه و سلم جواب سلام او را داد. سپس آن مرد نشست و پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: (عشره) یعنی: «ده (نیکی)» آنگاه دیگری وارد شد و گفت: السلام علیکم و رحمه الله. پاسخش را داد و نشست، آنگاه فرمود: (عشرون) یعنی: «بیست(نیکی)» آنگاه مردی دیگر وارد شد و گفت: السلام علیکم و رحمه الله و برکاته. جواب سلام او را نیز داد و وقتی مرد نشست، فرمود: (ثلاثون) یعنی: «سی (نیکی)». [ابوداود و ترمذی]

 

پیامبر صلى الله علیه و سلم یرای دیدار سعد بن عباده -رضی الله عنه- به منزل ایشان تشریف برد و جلوی در منزل او ایستاد و فرمود: (السلام علیکم ورحمه الله) سعد داخل منزل بود و با صدای آهسته ای جواب سلام آن حضرت صلی الله علیه و سلم را داد. پیامبر صلى الله علیه و سلم صدای او را نشنید و بار دیگر سلامش را تکرار فرمود. دوباره سعد با صدای آرامی جواب سلام ایشان را داد. برای بار سوم آن حضرت صلی الله علیه و سلم سلام خویش را تکرار فرمود و باز سعد با صدای آهسته پاسخ ایشان را داد و رسول خدا صلى الله علیه و سلم برگشت تا برود و سعد بدنبالش شتافت و گفت: من صدای شما را می شنیدم و با صدای آهسته پاسخ تان را می دادم تا بیشتر بر ما سلام و درود بفرستید. [احمد]

 

خداوند -عز وجل- امر فرموده است تا آشکار و با صدای بلند سلام نماییم، می فرماید: {یا أیها الذین آمنوا لا تدخلوا بیوتًا غیر بیوتکم حتى تستأنسوا وتسلموا على أهلها} [نور: ۲۷] یعنی: « اى کسانى که ایمان آورده‏اید به خانه‏هایى که خانه‏هاى شما نیست داخل مشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید.» و می فرماید: {فإذا دخلتم بیوتًا فسلموا على أنفسکم تحیه من عند الله مبارکه طیبه }

[نور: ۶۱] یعنی: « … پس چون به خانه‏ هایى [که گفته شد] درآمدید به یکدیگر سلام کنید درودى که نزد خدا مبارک و خوش است‏.» همچنین در قرآن کریم آمده است: {وإذا حییتم بتحیه فحیوا بأحسن منها أو ردوها}

[نساء: ۸۶] یعنی: « و چون به شما درود گفته شد شما به [صورتى] بهتر از آن درود گویید یا همان را [در پاسخ] برگردانید.»

 

پیامبر صلى الله علیه و سلم بدینگونه به سلام کردن تاکید فرموده است:

(أیها الناس، أفشوا السلام، وأطعموا الطعام، وصِلُوا الأرحام، وصَلُّوا باللیل والناس نیام، تدخلوا الجنه بسلام)

[ابن ماجه] یعنی: « ای مردم، سلام را آشکار کنید و طعام دهید و روابط خویشاوندی را بر قرار دارید و نماز بخوانید، در حالیکه مردم خواب هستند تا به سلامتی به بهشت داخل شوید.»

 

سلام نمودن جامعه را از محبت و سازش لبریز می نماید، چنانچه رسول خدا صلى الله علیه و سلم می فرماید: (لا تدخلون الجنه حتى تؤمنوا، ولا تؤمنوا حتى تحابُّوا، أو لا أدلکم على شیء إذا فعلتموه تحاببتم؟ أفشوا السلام بینکم)

[مسلم] یعنی: «به بهشت وارد نمی شوید تا مؤمن شوید و مؤمن شمرده نمی شوید، تا با همدیگر دوستی کنید. آیا راهنمائی نکنم شما را به آنچه که هرگاه آن را بجای آورید با هم دوستی می کنید؟ سلام را در میان خویش آشکار کنید.»

 

سلام کردن دارای آدابی است که رعایت آن بر هر مسلمانی لازم است، از جمله:

پایبندی به سلام و درود اسلامی:

سلام تحیت و درود مسلمانان است و شایسته نیست به جای آن از الفاظی دیگره استفاده نماییم، مانند: (صبح بخیر) یا (روز خوش). پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (خلق الله آدم على صورته، طوله ستون ذراعًا، فلما خلقه قال: اذهب فسلم على أولئک -نفر من الملائکه جلوس- فاستمع ما یحَیونک، فإنها تحیتک وتحیه ذریتک فقال: السلام علیکم. فقالوا: السلام علیکم ورحمه الله)

[متفق علیه] یعنی: «خداوند آدم –علیه السلام- را بر صورتش بیافرید. بلندی او شصت گز بود. وقتی وی را بیافرید، گفت: السلام علیکم. به او گفتند: السلام علیکم ورحمه الله.»

 

سلام بر همه ی مسلمانان:

سلام حق هر مسلمانی بر دیگری است. سلام کردن سنت است و جواب دادن به آن فرض می باشد. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (حق المسلم على المسلم خمس: رد السلام، وعیاده المریض، واتباع الجنائز، وإجابه الدعوه، وتشمیت العاطس)

[متفق علیه] یعنی: « حق مسلمان بر مسلمان پنج چیز است: جواب سلام، عیادت مریض، رفتن بدنبال جنازه، قبول کردن دعوت، دعا برای عطسه زننده.»

 

از رسول الله صلی الله علیه و سلم پرسیدند که کدام اسلام بهتر است؟ فرمود: (تطعم الطعام وتقرأ السلام على من عرفت ومن لم تعرف)

[متفق علیه] یعنی: «که طعام بدهی و بر هر کس خواه او را بشناسی و یا نشناسی سلام کنی.»

و…

والله اعلم بالصواب